Ödev Yazarken Dikkat Edilmesi Gereken
Noktalar
Hazırlayanlar:
Sırrı
Emrah Üçer
Feride
Doğaner Gönel
Giriş
Yazı yazmak kimi zaman keyifli,
kimi zaman sıkıntı verici bir uğraştır. Ödev hazırlama sırasındaki yazı yazma
faaliyetini kolaylaştırması ve daha keyifli hale getirmesi ümidiyle yazılan bu metinde,
öncelikle akademik bir ödevde yer alması gereken bölümler anlatılmıştır. Ana
bölümler ile giriş ve sonuç bölümlerinin ve bunların alt birimlerinin ne
şekilde olması gerektiği, başlık ve alt başlıkların seçilmesi anlatılmıştır.
İkinci bölümde alıntı yapma, kaynak belirtme üslubu, dipnotlandırma yöntemine
göre izah edilmiştir. Üçüncü bölümde tablo ve grafik kullanımına, dördüncü
bölümde ise kaynakçanın hazırlanmasına dair bilgilendirme yapılmıştır.
Anlatılanlar, yazı yazmada öğrencinin yaratıcılığının kısıtlanmasını hedef
tutan kutsal kaideler olarak değil, yazı yazma faaliyetini kolaylaştırmayı ve
akademik hataları en aza indirmeyi hedefleyen öneriler olarak algılanmalıdır.
1.) Ödevin Bölümleri ve Başlığı
Bir ödevin içermesi gereken
bölümler, giriş bölümü, ana bölümler ve sonuç bölümüdür. Özellikle ana bölümler
alt başlıklar ile belirtilebilir veya başlıksız bir biçimde var olabilir. Bununla
beraber, alt başlıklar kullanılmasının metnin okunmasını kolaylaştırıcı bir
etki yapacağını da belirtmek gerekir. Metnin elbette bir de ana başlığı olması
gerekir.Ana başlığın mümkün olduğunca kısa ve anlaşılır olması ve mutlaka
çalışmada verilen bilgilerle örtüşmesi gerekir. Öncelikle ana bölümlerin
yazılması, bunun ardından giriş ve sonuç bölümlerinin yazılması, en son ana
başlığın bulunması genellikle izlenen kolaylaştırıcı bir yoldur.
Ana bölümler yazılmadan önce,
bölümlerin içeriğinin belirleneceği kısa bir tasarım yapmakta fayda vardır.
Yani ana bölümler yazılırken takip edilecek bir plan var olmalı, yazılacaklar
buna göre kağıda dökülmelidir. Bu noktada, bölümlerin konuları arasında belli
bir ayrım olması, bölümlerin birbirini tekrar etmeyecek bir şekilde yazılması
önemlidir. Aynı mantık, bölümlerin alt birimlerini oluşturan paragraf ve
cümlelerde de izlenmelidir. Anlatılan konunun kolay anlaşılabilmesi için,
farklı noktalara değinen paragrafların iç içe girmesinden, boyutu bir sayfaya
yaklaşan veya aşan uzun paragraflar yazmaktan kaçınılması gerekir. Yine
anlaşılabilirlik açısından, çok uzun cümlelerden uzak durulmalı, cümle uzadıkça
anlam düşüklükleri ortaya çıkma olasılığının artacağı unutulmamalıdır.
Ana bölümler tamamlandıktan
sonra, giriş ve sonuç bölümlerini kaleme almak iyi bir fikirdir. Bu çerçevede
giriş bölümü, ana bölümler boyunca anlatılanların özünü, çalışmanın temel
sorusunu içermelidir. Ana bölümlerde değinilmeyen ve yer almayan unsurlar giriş
bölümünde de yer almamalıdır. Okuyan kişi açısından giriş bölümü, ana
bölümlerde nelerle karşılaşacağının habercisi, metnin bir özeti işlevini görür.
Giriş bölümünü okuyan bir kişi, ödevin konusu ve içeriği hakkında yeterli ve
tatmin edici bir bilgi edinebilmelidir. Bununla beraber içeriğe ilişkin
ayrıntılar giriş bölümünde aktarılmamalı, ana bölümlerde yer almalıdır. Giriş
bölümünde, ödevde kullanılan kaynakların neler olduğuna ve nasıl bir analiz
yolu izlendiğine dair bilgilendirmelerin yer alması da zenginleştirici bir
boyut olacaktır. Son olarak şu da eklenmelidir ki, giriş bölümü metnin geri
kalanı için bir merak ve okuma iştahı yaratması gereken önemli bir bölümdür.
Okuyucuyu konuya çekebilmek için, giriş bölümünde etkileyici alıntılar ve özlü
sözlere, anekdotlara yer verilmesi sık başvurulan yöntemlerdir.
Sonuç bölümü ile giriş bölümü
benzer özellikler taşımaktadır. Giriş bölümünde ana bölümler boyunca neler
anlatılacağı ve metnin temel sorusu/sorunu yer alıyorsa, sonuç bölümünde de ana
bölümler boyunca neler anlatıldığı ve yapılan araştırma sonucunda soruya nasıl
bir yanıt bulunduğu yer almalıdır. Sonuç bölümünde, ana bölümlerin içeriğine
aykırı, ana bölümlerde anlatılanlar dışında unsurlar yer almamalıdır. Bununla
beraber, metnin genel akışı ile uyuşmazlık yaratmayacak şekilde, bazı vurucu
bilgi ve yargılar sonuç bölümü için saklanabilir. Bir şekilde sonuç bölümünü,
ana bölümlerin özetinden ibaret kalmaktan kurtarmak, özetin yanı sıra
çalışmanın sonuçlarını ve yanıtlarını içeren bir hale getirmek gerekir.
Ana başlık, metnin konusunu en
özlü biçimde yansıtacak ve bununla beraber metne hak ettiği çekiciliği
verebilecek bir şekilde oluşturulmalıdır. Bazı yazarlar metinleri için çok uzun
başlıklar seçebilmektedir, kimileri ise vurucu, esprili ama kısa başlıklar
tercih etmektedir. Ne şekilde olursa olsun, başlık seçimi, üzerinde düşünülmesi
ve emek sarf edilmesi gereken bir iştir, ihmal edilmemelidir. Bu söylenenler
elbette bölümler için seçilecek alt başlıklar için de geçerlidir.
Bölümler ile ilgili olarak
belirtilmesi gereken bir nokta da şudur ki, bir ödevin giriş ve sonuç
bölümlerinde dipnotlar ve referanslar ana bölümlere göre çok az yer alır veya
hiç yer almaz. Ana bölümler boyunca aktarılan bilgi ve yargılar ise mutlaka ve
mutlaka, bilimsel üsluba uygun bir biçimde, ciddi kaynaklara dayandırılmalıdır.
Yararlanılan kaynaklar, belli referans verme yöntemleriyle okuyucuya
bildirilmelidir. Kaynak belirtilmeksizin alıntı yapmak, eğer bilinçsizce
yapılıyorsa ciddi bir hata, bilinçli yapılıyorsa ciddi bir suçtur. Bilinçli
olarak kaynak belirtmeden alıntı yapılmasına intihal denir. Bu noktada alıntı yapma ve kaynak belirtme üslubunu
anlatmaya başlayabiliriz. Alıntı yapılacak diye de metnin tamamının
alıntılardan ibaret şekilde düzenlenmemesi gerekir. Eğer, üzerine kendi
isminizi yazdığınız bir çalışma ortaya çıkarmaya çalışıyorsanız, yapılan
alıntıların gerekli miktarda olmasına ve tümünün başkalarının (ama atıf
yapılarak) çalışmalarından “patch-work” haline getirilmiş bir çalışma
olmamasına dikkat ediniz.
2.) Alıntı Yapma ve Kaynak Belirtme
Ödevlerde en sık rastlanılan
sorun, alıntıların yanlış biçimde yapılmasıdır. Bunun en yaygın biçimi,
internetten bulunan metinlerin kopyala-yapıştır ya da kes-yapıştır
yolu ile ödevlere aktarılmasıdır. Bu tip kopyala-yapıştır işlemleri, Google gibi artık kitapları bie net
ortamına aktaran arama motorlarının yardımıyla kolayca tespit edilebilmektedir.
Bilgisayarlar ile içli dışlı büyümüş bir kuşağın mensubu olan günümüz
öğrencilerinin bu durumu kestirememesi ihtimal dâhilinde değildir. Demek ki
öğrencilerin çoğu kötü niyetle değil, alıntı yapma üslubunu bilmedikleri için
bunu yapmaktadırlar. Aşağıda anlatılanların titizlikle uygulanması, öyle ümit
edilmektedir ki, bu bilmemezlik durumunun aşılmasına yardımcı olacaktır.
Ödevler ağırlıklı olarak, okunan
diğer metinlerden edinilen bilgiler üzerine kurulmaktadır. Bu bilgilerin
aktarılmasında izlenecek öncelikli yol, kaynak metinlerde yer alan bilgilerin
özümsenmesi ve öğrencinin “kendi
cümleleri ile” bunları ifade etmesi şeklinde olmalıdır. Bununla
beraber, bazı durumlarda, kaynak metindeki ifade etkili bulunabilir ve aynen
yansıtılmak istenebilir. Böyle bir durumda, kaynak metinden alınan pasaj, tırnak
işaretleri içerisine alınmalı ve ayrı bir paragraf halinde yer almalıdır. Bu
şekilde aynen yapılan alıntının, bir sayfadan daha uzun olmaması gerekmektedir.
Ödev boyunca yapılan alıntıların hepsinin bu şekilde olması tercih edilen bir
durum değildir, ağırlıklı olarak alıntılama şekli, içeriğin öğrenciye ait özgün
cümlelerle iletilmesi şeklinde olmalıdır. Örneğin, kimi kavramların ne
oldukları ya da formüller veya bir düşünürün söylediği önemli bir söz şüphesiz
alıntı yapılmasını gerektiren durumlardır. Aynı şekilde istatistik bilgilerin
de nerden alındıkları, kurallara uygun bir şekilde mutlaka belirtilmelidir
Yapılan alıntıların, aktarılan
bilgi ve yargıların mutlaka kaynağının belirtilmesi gerekir. Bu kaynağı
belirtmek için dipnot kullanılabilir. Dipnotta yer alması gereken bilgiler,
sırasıyla yazarın soyadı ve adı, referans verilen eserin başlığı, eğer varsa
çevirmenin adı, eserin yayımlandığı şehir, yayınevi, yayımlanma senesidir. Şimdi
farklı türde kaynakları belirtmek için ne şekilde dipnot kullanılması
gerektiğini örneklerle anlatalım.
2.1.) Kitaba Atıf
Dipnotta sırasıyla kitabın
yazarının soyadı ve adı, kitabın tam adı, varsa kitabın çevirmeni, kitabın
basıldığı şehir, yayınevi, basım senesi, bilginin alındığı sayfa veya
sayfaların numarası belirtilmelidir:
Kemal, Yaşar: Binbir
Çiçekli Bahçe, İstanbul, YKY, 2009; s. 116.
Davison, Roderic H.: Osmanlı
İmparatorluğu’nda Reform, 1856-1876, çev. Osman Akınhay, İstanbul,
Agorakitaplığı, 2005; ss. 119-141.
Eğer atıf verilen kitapta, tarih,
şehir gibi bilgiler yer almıyorsa, bu bilgi eksikliği dipnotta belirtilmelidir.
Bunun için ş.y. (şehir yok), t.y. (tarih yok) ifadeleri kullanılır.
2.2.) Derlemeye Atıf
Kimi kitaplar, farklı yazarların
makalelerinin bir veya birkaç editör tarafından derlenmesi yoluyla
hazırlanmıştır. Bu tip derlemeler içerisindeki makalelere atıf verilirken
dipnotta belirtilmesi gereken bilgiler sırasıyla, yazarın adı, tırnak içerisine
alınmış bir biçimde makalenin adı, varsa çevirmenin adı, derlemenin adı,
editörün veya editörlerin adı, şehir, yayınevi, tarih ve sayfa numaralarıdır:
Heckscher, Eli F.: “Mercantilism”, Revisions in Mercantilism, ed. Peter Mathias, Londra, Methuen &
Co Ltd, 1969; ss. 19-34.
Fraser, Nancy: “Pragmatizm, Feminizm ve Dilsel Dönemeç”,
çev. Feride Evren Sezer, Çatışan
Feminizmler: Felsefi Fikir Alışverişi, ed. Seyla Benhabib, Judith Butler,
Drucilla Cornell, Nancy Fraser, İstanbul, Metis, 2008; ss. 170-186.
2.3.) Süreli Yayınlara Atıf
Dergi ve gazete gibi süreli
yayınlarda yer alan makalelere atıf yapılırken dipnotta yer alması gereken
bilgiler sırasıyla yazarın adı, makalenin adı, varsa çevirmenin adı, süreli
yayının adı, süreli yayının cildi, sayısı ve tarihi, sayfa numarasıdır:
Kaboğlu, İbrahim: “Düşünce Özgürlüğü: Avrupa Ölçütleri ve
Türkiye”, İnsan Hakları Yıllığı, C.
XV, 1993, s. 50.
Türker, Yıldırım: “Kastımız
Yoğundur Efendiler!”, Radikal, 02.11.2009.
Gazetelerdeki yazarsız haberlere
atıf yapılırken dipnotta haberin başlığı, gazetenin adı ve tarihi
belirtilmelidir:
“Borsada Yabancı Payı %66.47’ye Geriledi”, Referans, 02.11.2009.
2.4.) İnternette Yer Alan Kaynağa
Atıf
İnternette yer alan bir kaynağa
itibar etmeden önce, kaynağın güvenilirliği gözden geçirilmelidir. Bu noktada nette
yer alan alelade ve kaynağı belirsiz bilgilerden ziyade, yazarı belli akademik
makalelere ağırlık verilmelidir. Yukarıda da vurgulandığı gibi, internet
kaynaklarından yapılan alıntı, basit bir kopyala yapıştır işleminden ibaret
kalmamalıdır. Tercih edilmesi gereken yöntem, kaynak metnin okunarak
özümsenmesi ve öğrencinin özgün cümleleri ile ödeve aktarılmasıdır. Kaynaktaki
ifade aynen aktarılmak istenirse, bu tip alıntı bir sayfayı geçmemeli ve tırnak
işaretleri içine alınarak ayrı bir paragraf halinde ödevde yer almalıdır. İnternette
yer alan bir kaynağa atıf yapılırken dipnotta yer alması gereken bilgiler,
yazarın adı, makalenin başlığı, makalenin yazıldığı tarih, bilginin internetten
alındığını belirten (Çevrimiçi) ibaresi, internet adresi ve ilgili adrese
öğrencinin eriştiği tarihtir:
Önder, İzzettin: “Küreselleşme ve
Ulusal Ekonomiler Açısından Egemenlik Sorunu”, 31.10.2004, (Çevrimiçi) http://www.teori.org/index.php?option=com_content&task=view&id=77&Itemid=2
, 02.11.2009.
Boratav, Korkut: “A Comparison of Two Cycles in the World
Economy: 1989-2007”, Nisan 2009, (Çevrimiçi) http://www.bagimsizsosyalbilimciler.org/Yazilar_Uye/BoratavNisan09.pdf
, 02.11.2009.
Yazarı belli olmayan haberler için ise aşağıdaki biçim
uygulanmalıdır:
“ABD’li KOBİ’lerin Kreditörü İflas Bayrağını Çekti”, 02.11.2009,
(Çevrimiçi) http://www.ntvmsnbc.com/id/25016615/
, 02.11.2009.
2.5.) Tekrar Eden Atıfların Dipnotta
Belirtilme Biçimi
Ödev içerisinde aynı kaynağa
birden fazla atıf yapılabilir. Tekrar eden atıflarda, ilk dipnotta yer alan
bilgilerin tümünün yer alması gerekmez. 1 numaralı dipnotumuzun aşağıdaki
şekilde olduğunu varsayalım:
1
Heckscher, Eli F.: “Mercantilism”, Revisions in Mercantilism, ed. Peter
Mathias, Londra, Methuen & Co Ltd, 1969; s. 23.
Eğer ödev içerisinde takip eden
ikinci atıf da aynı esere yapılıyorsa, aynı eser ifadesinin kısaltması olan
A.e. ibaresi kullanılır:
2
A.e.,
s. 25.
Eğer takip eden atıf aynı eserin
aynı sayfasına yapılıyorsa, aynı yer ifadesinin kısaltması olan A.y. ibaresi
kullanılır:
2
A.y.
Varsayalım ki, birinci dipnottan
sonra başka bir esere atıf yapıldı ve üçüncü veya daha sonraki bir dipnotta
yeniden birinci dipnottaki kaynağa atıf yapılmak isteniyor. Bu durumda dipnotta
yer alması gerekenler sırasıyla yazarın soyadı, adı geçen eser ifadesinin
kısaltması olan A.g.e. ibaresi ve sayfa numarasıdır:
5
Heckscher, A.g.e.,
s.25.
Bu arada, dipnotların sadece
atıfların yazıldığı bir yer olmadığını da belirtelim. Dipnotlar, metnin
içerisinde metnin akışını ve bütünlüğünü bozmamak için yazmak istediğiniz ilave
bilgilerin de yazıldığı alanlardır; metnin içerisinde genel akışı bozacağını
düşündüğünüz bir örneği dipnotta verebilirsiniz ya da anlalttığınız konu ile
ilgili yapılmıış başka çalışmaların da olduğunun haberini yine dipnotla
verebilirsiniz.
3.) Tablo ve Grafik Kullanımı
İstatistiksel veriler içeren veya
farklı veriler içeren tablo ve grafiklerin kullanılması ödevlerde başvurulan
araçlardan biridir. Bu noktada dikkat edilmesi gereken üç nokta vardır:
Birincisi tablonun veya grafiğin başlığının konması, ikincisi numaralandırılması,
üçüncüsü ise verilerin kaynağının belirtilmesidir. Tablo veya grafik neyi
anlatıyorsa başlık bunu belirtir şekilde seçilmeli, başlıksız tablo veya grafik
kullanılmamalıdır. Numaralandırma yapılırken, ödevin bölümünün numarası ve o
bölüm içerisinde tablonun sırası kullanılır. Örnek vermek gerekirse, ikinci
bölümde kullanılan ilk tablonun numarası 2.1 olacaktır. Grafikler ve tablolar
için ayrı ayrı numaralandırma yapılmalıdır.
Aşağıda bir tablonun ödeve ne
şekilde yerleştirilmesi gerektiğini, akademik kısaltmaların listesini içeren
bir tablo ile vermeye çalışalım:
Tablo 3.1: Akademik
Kısaltmalar Listesi
Bibliyografik Bilgiler
|
Uluslararası
|
Türkçe
|
Bakınız
|
V.
|
Bkz.:
|
Karşılaştırınız
|
Cf.
|
Karş.
|
Karşı görüş
|
vs.
|
k.g.
|
Aynı eser/yer
|
Ibid.
|
a.e.
|
Adı geçen eser
|
op.cit
|
a.g.e.
|
Yazara ait son zikredilen yer
|
loc.cit
|
a.y.
|
Eserin kendi içinde yukarıya
atıf
|
supra
|
bkz.: yuk.
|
Eserin kendi içinde aşağıya atıf
|
infra
|
bkz.: aş.
|
Eserin bütününe atıf
|
passim
|
b.a.
|
Basım yeri yok
|
w.place
|
y.y.
|
Basım tarihi yok
|
w.date
|
t.y.
|
Çok yazarlı eserlerde ilk yazardan
sonrakiler
|
et. al.
|
v.d.
|
Sayfa/sayfalar
|
p. / pp.
|
s.
|
Editör/yayına hazırlayan
|
Ed. by
|
Ed. veya Haz.
|
Çeviren
|
Trans. by
|
Çev.
|
Kaynak:
“İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tez Hazırlama Yönergesi”
(Çevrimiçi) http://sbe.istanbul.edu.tr/?icerik=3 , (erişim tarihi: 02.11.2009)
4.) Ekler
Kimi zaman
çalışmada kullanılan istatistikler veya yasa-tüzük-yönetmelik veya benzer resmi
belgeler ya da gazete kupürlerinin fotokopileri gibi okuyucunun da kendi
çıkarsamasını yapmasına yardımcı dokumanlar ya da metnin içerisinde yer
bulamayan kimi hesaplamalar, ek içerisinde verilebilir. Söz konusu ek dokuman
birden fazla ise, Ekler şeklinde ayrı bir sayfa açılır ve ardından kaç tane ek
yapılmışsa yerleştirilir.
5.) Kaynakçanın Hazırlanması
Ödevlerin en sonunda, ödev
boyunca yararlanılan kaynakların toplu ve eksiksiz bir dökümü ayrı bir sayfa
veya sayfalar halinde yer almalıdır. Kaynakçada kitaplar, makaleler, gazeteler
ve internet siteleri için ayrı başlıklar açılabilir (açılmayabilir de).
Kaynakçada yer alan kaynaklar, yazarlarının adlarının baş harflerine göre mutlaka
alfabetik olarak dizilmeli, kaynakların künyesine dair bilgilerin tümü yer
almalıdır. Şimdi yukarıda atıf verme üslubuna dair anlattıklarımız sırasında
adı geçen örnek kaynaklardan oluşan bir kaynakça örneği verelim:
Kaynakça:
Kitaplar:
Davison, Roderic H.: Osmanlı
İmparatorluğu’nda Reform, 1856-1876, çev. Osman Akınhay, İstanbul,
Agorakitaplığı, 2005.
Kemal, Yaşar: Binbir
Çiçekli Bahçe, İstanbul, YKY, 2009.
Makaleler:
Boratav, Korkut: “A Comparison of Two Cycles in the World
Economy: 1989-2007”, Nisan 2009, (Çevrimiçi) http://www.bagimsizsosyalbilimciler.org/Yazilar_Uye/BoratavNisan09.pdf
, 02.11.2009.
Fraser, Nancy: “Pragmatizm,
Feminizm ve Dilsel Dönemeç”, çev. Feride Evren Sezer, Çatışan Feminizmler: Felsefi Fikir Alışverişi, ed. Seyla Benhabib,
Judith Butler, Drucilla Cornell, Nancy Fraser, İstanbul, Metis, 2008.
Heckscher, Eli F.: “Mercantilism”, Revisions in Mercantilism, ed. Peter Mathias, Londra, Methuen &
Co Ltd, 1969.
Kaboğlu, İbrahim: “Düşünce Özgürlüğü: Avrupa Ölçütleri ve
Türkiye”, İnsan Hakları Yıllığı, C.
XV, 1993.
Önder, İzzettin: “Küreselleşme ve Ulusal Ekonomiler
Açısından Egemenlik Sorunu”, 31.10.2004, (Çevrimiçi) http://www.teori.org/index.php?option=com_content&task=view&id=77&Itemid=2
, 02.11.2009.
Türker, Yıldırım: “Kastımız Yoğundur Efendiler!”, Radikal, 02.11.2009.
Gazeteler:
Radikal
Referans
İnternet Siteleri:
sbe.istanbul.edu.tr
teori.org
alıntının yapıldığı internet
sitresinin tam künyesi yazılmalı ve erişim tarihi mutlaka yanına
iliştirilmelidir.
Sonuç
Bu metinde, ödevlerde rastlanılan
temel sorunlar ve hatalardan hareketle, nasıl ödev yazılabileceğine dair
öneriler sıralanmıştır. Çeşitli kaynaklarda akademik metin üretimine dair daha
geniş bilgilere erişmek mümkündür. İnternet üzerinden erişilebilen kimi faydalı
kaynaklar şunlardır:
Dr. N. Emrah Aydınonat, “İktisat
Öğrencileri İçin Ödev Yazma Rehberi”, http://80.251.40.59/politics.ankara.edu.tr/aydinona/rehber/
(Gayet ayrıntılı ve faydalı bir rehber. Bu metinde yer almayan konu seçimi gibi
içeriklere de sahip. İncelenmesinde büyük fayda var.)
Boğaziçi Üniversitesi Online
Writing Lab, http://www.buowl.boun.edu.tr/
(İngilizce yazma konusunda Türkçe konuşan öğrenciler için hazırlanmış bir site.
Farklı metin türleri ve metnin bölümlendirilmesi konusunda bir çok yararlı
bilgi içeriyor.)
The Purdue Online Writing Lab, http://owl.english.purdue.edu/
(İngilizce ve son derece kapsamlı bir site. Farklı İngilizce sınavlarının writing
bölümlerine hazırlanmak için birebir.)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder